Jak stajemy się nieasertywni?

Wszyscy rodzimy się asertywni. Pomyśl o noworodku lub niemowlęciu, które płacze, gdy czegoś chce. Z czasem dzieci dopasowują swoje zachowanie do sygnałów, które otrzymują ze środowiska. Dokładniej mówiąc, są to sygnały i odpowiedzi napływające od rodziny, rówieśników, kolegów z pracy i autorytetów.

Jeżeli Twoja rodzina lub grupa rówieśnicza rozwiązywała konflikty krzycząc lub spierając się, mogłeś/aś nauczyć się zachowywać właśnie w taki sposób. Jeżeli Twoja rodzina nauczyła Cię, że należy zawsze zadowalać innych zanim zadowolisz siebie, może być Ci ciężko asertywnie wyrażać własne potrzeby. Jeszcze inny przykład dotyczy sytuacji, gdy Twoja rodzina lub rówieśnicy byli przekonani, że nie należy wyrażać negatywnych emocji, wyśmiewali Cię lub ignorowali, kiedy to robiłeś/aś. Wówczas bardzo szybko nauczysz się niewyrażania emocji.

Poniżej znajduje się lista pytań, które warto sobie zadać, gdy zastanawiasz się jak nauczyłeś/aś się braku asertywności:

Jak Twoja rodzina rozwiązuje konflikty?
Co członkowie Twojej rodziny robili, gdy się z kimś nie zgadzali?
Jak Twoi rodzice uczyli Cię radzić sobie z konfliktami? Jakie przekazy na ten temat od nich otrzymałeś/aś?
Czy i w jaki sposób uczyłeś/aś się zdobywać to, czego chcesz nie pytając wprost (np. płacząc, krzycząc, obrażając się itp.)?
Czy dziś używasz tych samych sposobów, by zdobyć to, czego chcesz?

Jak widać z przykładów powyżej często istnieją dobre i znaczące powody, dla których stajemy się nieasertywni. Jako dzieci i młodzież uczymy się zachowywać w sposób skuteczny w danym momencie. Asertywne lub agresywne zachowania wobec naszych rodziców lub przyjaciół mogło być dla nas problematyczne, więc nauczyliśmy się je kontrolować. Mogliśmy się również nauczyć, że agresywne zachowania pozwalają przetrwać. Jest bardzo prawdopodobne, że członkowie rodziny lub przyjaciele, od których nauczyliśmy się tych zachowań również kiedyś się ich od kogoś nauczyli.

To bardzo ważne, abyś nie obwiniał/a siebie lub swojej rodziny za brak asertywności. Lepiej spojrzeć na ten brak jako na błędne koło, w które została złapana Twoja rodzina, a z którego teraz możesz się wydostać. Możesz podjąć decyzję o opuszczeniu tego kola i nauczeniu się nowego, asertywnego sposobu działania i myślenia. Oznacza to, że nie przekażesz już więcej nieefektywnych wzorców działania rodzinie i przyjaciołom.

Co nas powstrzymuje przed byciem asertywnym?

Oto kilka czynników, które mogą nas powstrzymywać przed byciem asertywnym:

Samospełniające się przekonania:

Możemy mieć nierealistyczne przekonania i negatywne założenia na temat bycia asertywnym, naszych możliwości bycia asertywnymi oraz rzeczy, które mogą się wydarzyć, jeżeli będziemy asertywni. Są to z reguły główne przyczyny, dla których zachowujemy się nieasertywnie. Mogą to być przekonania typu: 

„To niegrzeczne i samolubne wyrażać, czego chcę”
„Powiedzenie, co myślę, będzie poniżające”

Deficyt umiejętności:

Może się zdarzyć tak, że nie mamy po prostu wystarczających umiejętności werbalnych i niewerbalnych, by być asertywnym. Możemy obserwować inne asertywne osoby i podziwiać ich zachowanie, jednocześnie nie mając pojęcia jak samemu zachowywać się podobnie.

Napięcie i stres:

Możemy wiedzieć jak być asertywnym, a jednocześnie doświadczać tak silnego niepokoju, że nie będziemy w stanie się tak w rzeczywistości zachować. Możemy odczuwać stres tak duży, że logiczne myślenie i działanie będzie utrudnione. W związku z tym powinniśmy uczyć się radzić sobie ze stresem.

Ocena sytuacji:

Może się zdarzyć, że nie będziemy w stanie ocenić, jak się zachować w określonej sytuacji. Istnieją trzy podstawowe błędy, które mogą się pojawić przy ocenie sytuacji. Możemy uznać stanowczą asertywność za agresję; możemy pomylić nieasertywność z uprzejmością; możemy również pomylić nieasertywność z chęcią bycia pomocnym.

Różnice kulturowe i międzypokoleniowe:

Kultura i przekazy międzypokoleniowe również mają silny wpływ na nasze zachowanie. W niektórych kulturach asertywność nie jest tak wysoko ceniona jak na przykład na Zachodzie. Jeżeli należysz do takiej kultury, warto jest rozważyć wady i zalety bycia asertywnym w konkretnej sytuacji. Może się okazać, że zalety życia zgodnie z wartościami istotnymi w Twojej kulturze przewyższają zalety bycia asertywnym. 

Asertywność może być trudna również dla starszych pokoleń. Dawniej mężczyzn uczono, że okazywanie emocji jest oznaką słabości. Kobiety natomiast uczono, że wyrażanie własnych poglądów i potrzeb jest uznawane za agresywne. Takie życiowe przekonania mogą być trudne do zmiany, ale jak najbardziej jest to możliwe!

Jak bardzo asertywny/a jesteś?

Ocena asertywności własnej jest rzeczą trudną. Mogą się zdarzać sytuacje, kiedy czujemy się bardzo asertywni. W innych sytuacjach możemy czuć frustrację, ponieważ nieadekwatnie wyraziliśmy myśli i emocje.

Ćwiczenie poniżej pomoże Ci ocenić jak asertywny/a jesteś w różnych sytuacjach. Po lewej stronie jest lista sytuacji, które wymagają asertywności. Po prawej są wypisane różne grupy ludzi. Oceń, jak łatwo w każdej z poszczególnej sytuacji jest Ci zachowywać się asertywnie w odniesieniu do każdej z grup osób. Możesz ocenić tą łatwość liczbą od 0 (w ogóle nie potrafisz być w tej sytuacji i z tymi grupami osób asertywny/a) do 5 (jesteś bardzo asertywny/a). 

Przykład: ktoś może przykładowo uznać wyrażanie swojego zdania w rozmowie z przyjaciółmi za bardzo łatwe. Jednocześnie ta sama osoba może mieć trudność z wyrażaniem go w towarzystwie autorytetów.